Niematerialne dziedzictwo kulturowe to wszystkie przekazane nam przez przodków nieuchwytne przejawy tego, co tworzy naszą tożsamość grupową, narodową, etniczną bądź religijną. Przetrwanie tej spuścizny w jej wielkim bogactwie jest warunkiem utrzymania różnorodności kulturowej w obliczu postępującej globalizacji. Dlatego tak ważne jest podejmowanie działań mających na celu ocalenie od zapomnienia lokalnych zwyczajów i obrzędów.

W Polsce od 2014 roku tworzony jest rejestr elementów niematerialnego dziedzictwa kulturowego pod nazwą Krajowa Lista Niematerialnego Dziedzictwa Kulturowego, według zasad wynikających z Konwencji UNESCO. Na listę tę wpisano tradycje związane z ludowym świętowaniem Zmartwychwstania Pańskiego.

https://nikidw.edu.pl/wp-content/uploads/2022/04/1024px-Kroszonka_Opolska_-_Easter_Egg_Opole_Sileziaok-768x544.png 768w, https://nikidw.edu.pl/wp-content/uploads/2022/04/1024px-Kroszonka_O... 16w, https://nikidw.edu.pl/wp-content/uploads/2022/04/1024px-Kroszonka_O... 953w" sizes="(max-width: 300px) 100vw, 300px" />
•Kroszonkarstwo. Zdobienie jajek techniką rytowniczą jest znane na Opolszczyźnie od początków XIX wieku. Miejscowa ludność nadała im nazwę kroszonki od słowa krasa oznaczającego czerwień lub urodę. Jajka barwiono bowiem na kolor czerwony (brązowo-czerwony), uzyskiwany z ochry, robaczków zwanych czerwcami lub łupin cebuli. Dawniej kroszonki wykonywano wyłącznie w okresie przed Świętami Wielkanocnymi, w trakcie których święcono je, zjadano, bądź obdarowywano nimi mężczyzn w Wielki Poniedziałek.

https://nikidw.edu.pl/wp-content/uploads/2020/03/krzyzoki1-768x548.png 768w, https://nikidw.edu.pl/wp-content/uploads/2020/03/krzyzoki1.png 928w" sizes="(max-width: 300px) 100vw, 300px" />

 

•Zwyczaj Krzyżoków w Borkach Małych polega na budowaniu przez cały okres Wielkiego Postu bramy wielkanocnej z kilku tysięcy skorup jaj, a następnie wieszaniu jej w centrum wsi w wielkosobotnią noc oraz pieszym obchodzeniu pól, przed wschodem słońca w Niedzielę Wielkanocną, przez dwunastu kawalerów. Dokładnie nie wiadomo od kiedy zwyczaj ten jest kultywowany. Najstarsi mieszkańcy twierdzą, że sięga co najmniej przełomu XIX i XX wieku. Chociaż przestrzegana jest zasada uczestnictwa w nim wyłącznie kawalerów, to jednak w czasie wojny, z braku kawalerów, na obchód pól wyruszali żonaci mężczyźni.

 

https://nikidw.edu.pl/wp-content/uploads/2022/04/Turki_-_straz_grobowa_z_Gory_k._Drobina_woj._mazowieckie.-768x509.jpg 768w, https://nikidw.edu.pl/wp-content/uploads/2022/04/Turki_-_straz_grob... 16w, https://nikidw.edu.pl/wp-content/uploads/2022/04/Turki_-_straz_grob... 1200w" sizes="(max-width: 320px) 100vw, 320px" />

•Turki grodziskie to potoczna nazwa oddziałów wielkanocnej straży grobowej, które pełnią wartę przy symbolicznych grobach Chrystusa w parafialnych kościołach (Grodzisko Dolne, Wólka Grodziska, Chodaczów, Zmysłówka, Grodzisko Nowe), w okresie od Wielkiego Piątku do Rezurekcji w Wielką Niedzielę. Oddziały te trzykrotnie obchodzą kościoły parafialne przy dźwiękach melodii marszowych granych przez orkiestry, prezentując musztrę paradną. Po południowej Mszy Świętej (sumie), odwiedzają probostwa, dając pokaz musztry, a następnie „chodzą po domach” w paradnym marszu, głosząc nowinę: „Chrystus zmartwychwstał”.

 

 

•W Dąbrowie Chotomowskiej do dziś funkcjonuje, popularny kiedyś w całej Polsce, zwyczaj wielkanocnego święcenia pokarmów w jednym z prywatnych domów.

•Przywołówki dyngusowe w Szymborzu to zwyczaj, który niegdyś był rozpowszechniony na całych Kujawach. Do dziś zachował się tylko w Szymborzu, czyli dzielnicy Inowrocławia. Przywołówki to krótkie wierszowane teksty wygłaszane przez grupę kawalerów odnoszące się do każdej z panien we wsi. W czasie takiej prezentacji przedstawiane są wady lub zalety danej dziewczyny, wraz zapowiedzią ile wody, na którą się poleje w Poniedziałek Wielkanocny, chyba, że znajdzie się kawaler, który ją od tych psot wykupi. Zwyczaj sięga pierwszej połowy XIX wieku i jest częścią tradycji rodzinnych.

https://nikidw.edu.pl/wp-content/uploads/2022/04/wolyn-3-768x447.jpg 768w, https://nikidw.edu.pl/wp-content/uploads/2022/04/wolyn-3-1536x894.jpg 1536w, https://nikidw.edu.pl/wp-content/uploads/2022/04/wolyn-3-2048x1192.jpg 2048w, https://nikidw.edu.pl/wp-content/uploads/2022/04/wolyn-3-16x9.jpg 16w" sizes="(max-width: 300px) 100vw, 300px" />•Pisanie pisanek techniką batikową na Śląsku Opolskim. Zdobienie jaj wielkanocnych metodą batikową, czyli tzw. pisanie pisanek, polega na nakładaniu warstwy lub kilku warstw wosku i moczeniu jajka w barwniku, który pokrywa miejsca nie polane woskiem. Technika ta była stosowana na ziemiach opolskich przez wiele wieków. Z czasem zaczęła stopniowo ulegać zapomnieniu, na skutek wzrostu zainteresowania kroszonkami. Sytuacja uległa zmianie wraz z pojawieniem się osób przesiedlonych po II wojnie światowej z terenów dzisiejszej Ukrainy, które wśród swoich zwyczajów świątecznych przywiozły również tę tradycję przekazując ją kolejnym pokoleniom. Dziś metoda zdobienia jaj techniką batikową jest szczególnie kultywowana w miejscowościach takich, jak: Tułowice, Skarbiszowice, Niemodlin, Sady, Grodziec, Korfantów, Przydroże i Puszyn.

Red. Joanna Radziewicz
Fot. Piotr Grochowski, CC BY-SA 3.0, via Wikimedia Commons
Fot. ThelmOSO / Wikimedia Commons

Źródła:
1. niematerialne.nid.pl