სპენსერ ლოუელი, ილუსტრაცია: დანა ბერი

[pagina străină]

ვინ არის იქ?

01.03.19

ჯეიმი შრივი

სპენსერ ლოუელი, ილუსტრაცია: დანა ბერი

ახალ აღმოჩენებზე დაყრდნობით, თითქმის დარწმუნებით შეიძლება ითქვას, რომ სამყაროში მარტონი არ ვართ.

მოგითხრობთ, როგორ ვეძებთ სიცოცხლეს და როგორ ვცდილობთ კავშირის დამყარებას.

სარა სიგერის კაბინეტი მასაჩუსეტსის ტექნოლოგიური ინსტიტუტის 54-ე კორპუსის მე-17 სართულზეა და იმდენად ახლოსაა კოსმოსთან, რამდენადაც ეს კემბრიჯიდან არის შესაძლებელი. ფანჯრიდან ის ბოსტონის ცენტრს გაჰყურებს; ოთახიდან კი მისი „ხედი“ ირმის ნახტომსაც სცდება.

47 წლის სიგერი ასტროფიზიკოსია. მისი სპეციალიზაციაა ეგზოპლანეტები, ანუ სამყაროში არსებული ყველა პლანეტა, თქვენთვის ცნობილი, მზის გარშემო მოძრავი პლანეტების გარდა.

დაფაზე განტოლება მიუწერია, რომელიც თავად შეადგინა ასეთ პლანეტაზე სიცოცხლის არსებობის ალბათობის შესაფასებლად.

1990-იან წლებში, მაშინ როცა სიგერმა მაგისტრატურაში ჩააბარა, არაფერი ვიცოდით ისეთი პლანეტების შესახებ, რომლებიც ვარსკვლავების გარშემო ბრუნვას რამდენიმე საათს ანდომებენ და არც ისეთებზე, რომლებსაც მილიონამდე წელი სჭირდებათ. არ ვიცოდით, რომ ზოგი პლანეტა ორი ვარსკვლავის გარშემო ბრუნავს და არც ის, რომ არსებობენ მოხეტიალე პლანეტები, რომლებიც არცერთი ვარსკვლავის ორბიტაზე არ მოძრაობენ და უბრალოდ დაეხეტებიან კოსმოსში. რეალურად, დანამდვილებით ისიც კი არ ვიცოდით, საერთოდ თუ არსებობდნენ სხვა პლანეტები ჩვენი მზის სისტემის მიღმა და ბევრი წარმოდგენა იმის თაობაზე, თუ რა განსაზღვრავს „პლანეტობას“, მცდარი აღმოჩნდა. პირველი ნაპოვნი ეგზოპლანეტა – 1995 წელს აღმოჩენილი 51 Pegasi b – თავისთავად, სრულ მოულოდნელობას წარმოადგენდა: ეს იყო გიგანტური პლანეტა, რომელიც საკუთარ ვარსკვლავს მიბჯენილი, მის გარშემო 4 დღეში ბრუნავდა.

„51 Pegasi b-ს აღმოჩენა იმის ნიშანი უნდა ყოფილიყო, რომ დიდი თავგადასავალი იწყებოდა“, – ამბობს სიგერი. „ასეთ პლანეტას

ევროპის სამხრეთული ობსერვატორიის კუთვნილი ძალიან დიდი ტელესკოპი (ატაკამის უდაბნო, ჩილე). მისი ლაზერები ხელოვნურ გზამკვლევ ვარსკვლავებს ქმნიან, რაც ატმოსფერული ტურბულენტობით გამოწვეული გამრუდებების შესწორებაში გვეხმარება. ამ ტელესკოპს გიგანტური ეგზოპლანეტების გამოსახულების დაფიქსირება პირდაპირ შეუძლია. ფოტო: გერჰარდ ჰიუდეპოლი, ESO

საერთოდ არ ველოდით“.

დღეს 4000 ეგზოპლანეტის არსებობა გვაქვს დადასტურებული. უმრავლესობა, 2009 წელს გაშვებულმა, კეპლერის კოსმოსურმა ტელესკოპმა აღმოაჩინა. კეპლერის მისია იყო, ენახა, ცის ერთ პატარა ნაგლეჯზე, 150 000 ვარსკვლავის გარშემო რამდენი პლანეტა შეიძლებოდა ყოფილიყო. თუმცა საბოლოო მიზანს წარმოადგენდა პასუხის პოვნა კითხვაზე: სიცოცხლის განვითარებისათვის ხელსაყრელი ადგილი ბევრია სამყაროში თუ იმდენად მწირია, რომ სხვა ცოცხალი სამყაროს არსებობის იმედიც არ უნდა გვქონდეს?

კეპლერის პასუხი არაორაზროვანი იყო. პლანეტების რიცხვი ვარსკვლავებს აჭარბებს და, სულ ცოტა, მათი მეოთხედი დედამიწის ზომის პლანეტაა, რომლებიც თავიანთი ვარსკვლავების ე.წ. სასიცოცხლო ზონაში ექცევიან, ანუ პირობები სიცოცხლის არსებობისათვის არც ძალიან ცხელი და არც ძალიან ცივია.

ეს ნიშნავს, რომ ირმის ნახტომის მინიმუმ 100 მილიარდ ვარსკვლავს შორის, სულ ცოტა, 25 მილიარდი ადგილია, სადაც შეიძლება სიცოცხლემ მოიკიდოს ფეხი ჩვენს გალაქტიკაში – ჩვენი გალაქტიკა კი ერთ-ერთია მრავალ ტრილიონს შორის.

აღარ ვსვამთ კითხვას, არის თუ არა სიცოცხლე დედამიწის მიღმა. თითქმის უდავოა, რომ არის. საკითხავი ისაა, როგორ მივაგნოთ?

ასტროფიზიკოსი სარა სიგერი მოდელის მეშვეობით გვაცნობს Starshade-ს, რომელზეც NASA-ს რეაქტიული მოძრაობის ლაბორატორიაში მუშაობენ. კოსმოსში გაშვებული 30 მეტრი დიამეტრის ეს ხელსაწყო ვარსკვლავის სინათლეს დაჩრდილავს. კოსმოსური ტელესკოპი კი Starshade-ის ფურცლებს შორის მოხვედრილი პლანეტის დაფიქსირებას შეძლებს.

NASA-ს კოსმოსურ ტელესკოპს გიგანტურ კრიოგენულ კამერაში ცდიან, სადაც კოსმოსის ყინულოვანი ტემპერატურის სიმულაცია ხდება. ეს, ჰაბლზე ბევრად მძლავრი, ტელესკოპი შეისწავლის ვარსკვლავების, გალაქტიკებისა და მზის სისტემების ფორმირებას, რომელთაც, შესაძლოა, სასიცოცხლო პირობები ჰქონდეთ.

სრული ვერსია წაიკითხეთ მიმდინარე ნომერში.

ჟურნალის გამოწერისთვის დააჭირეთ აქ.

თეგები: