Chodziła, chodziła, trzy wianuszki wiła,
Jeden sobie, drugi tobie, trzeci powiesiła.
I powiesiła go w sieni nade drzwiami.
Przeszedł ojciec, przeszła matka, zalali się łzami.
Nie płaczcie rodzice, wy syna waszego,
Boście jedli, boście pili za pieniądze jego.
Wyście się najedli, jo natańcowała
A muzyka to nom grała z rana do wieczora.

To fragment przyśpiewki z „Wesela Szamotulskiego. Regionalnego widowiska w IV obrazach”, którego scenariusz opracował w 1932 roku Władysław Frąckowiak, a melodie w nim zawarte zebrał Stanisław Zgaiński. W 2017 roku. „Tradycje weselne z Szamotuł i okolic” zostały wpisane na Krajową Listę Niematerialnego Dziedzictwa Kulturowego. Zostając, na dzień dzisiejszy, jedną z 49 pereł naszych narodowych tradycji.

Paseizm, czyli przywiązanie do tradycyjnych obyczajów lub wzorców, cechuje kulturę regionu szamotulskiego. Po rozbiorach Polski w latach 1772-1793 Szamotuły należały do obszaru zaboru pruskiego. Mieszkańcy nie mogli oficjalnie obnosić się z polskością ani kultywowaniem postaw patriotycznych. Rozumiano jednak, że tożsamość narodowa to nie tylko urzędowe symbole, język lub granice terytorialne, ale wspólne, międzypokoleniowe dziedzictwo kulturowe. Kultura na wsi jest synkretyczna, przez co przekłada się to na wszystkie dziedziny życia. Wesele jest tu kulminacją. Gdzie taniec, humor i radość łączy się z powagą, etosem i obrzędowością. Moment ważny dla dwojga ludzi i całej społeczności. Eskalacja polskości.

https://nikidw.edu.pl/wp-content/uploads/2022/08/Kobieta-w-stroju-ludowym-z-okolc-Szamotul-Narodowe-Archiwum-Cyfrowe--209x300.jpg 209w, https://nikidw.edu.pl/wp-content/uploads/2022/08/Kobieta-w-stroju-l... 1530w, https://nikidw.edu.pl/wp-content/uploads/2022/08/Kobieta-w-stroju-l... 768w, https://nikidw.edu.pl/wp-content/uploads/2022/08/Kobieta-w-stroju-l... 1068w, https://nikidw.edu.pl/wp-content/uploads/2022/08/Kobieta-w-stroju-l... 1425w, https://nikidw.edu.pl/wp-content/uploads/2022/08/Kobieta-w-stroju-l... 8w" sizes="(max-width: 306px) 100vw, 306px" />

Tradycje weselne z Szamotuł i okolic składają z wielu etapów. Zaczyna się od zmówin. Zmówiny to spotkanie, na którym zawiera się umowę przedślubną. Podczas nich Pannę Młodą reprezentują jej rodzice, natomiast Pan Młody reprezentowany jest przez tzw. Faktora daw. pośrednik. Podczas zawarcia związku małżeńskiego w kościele, młodzi oraz zgromadzeni goście ubrani są w szamotulski strój ludowy. W domu Panny Młodej odbywają się uroczystości weselne. Zanim zaproszeni goście wejdą do przygotowanej wcześniej sali śpiewają „Moja matulinko, otwierejcie drzwi, byndziecie radzi zięciowi…”.

W okresie dwudziestolecia międzywojennego postanowiono udokumentować tę tradycję. Zaangażowało się w to przedsięwzięcie wiele osób m.in. Stanisława Koputowa (znawczyni folkloru) oraz członkinie Stowarzyszenia Kobiet Katolickich. Akademickie Koło Szamotulan podjęło się stworzenia przedstawienia scenicznego, które mogłoby rozpropagować wartość tej lokalnej inicjatywy. To na łamach „Księgi pamiątkowej Akademickiego Koła Szamotulan 1924-1934” ukazało się „Wesele Szamotulskie. Regionalne widowisko w IV obrazach” spisane i później wyreżyserowane przez Władysława Frąckowiaka. Tak wystawienie spektaklu opisała lokalna „Gazeta Szamotulska: niezależne pismo narodowe, społeczne i polityczne”:

Sukces „Wesela Szamotulskiego” – Piękne zainteresowanie się sprawami regjonalnemi.

 Nadspodziewany sukces odniosło widowisko regionalne „Wesele Szamotulskie”, przygotowane starannie przez sprawną rękę reżysera i samego autora scenarjusza. Widownia, która była przepełniona jak nigdy dotąd, ubawiła się serdecznie postaciami żywcem wyjętemi z życia powszedniego, ale z tego życia, które – jakoby pod naporem kultury, wypierane zostało do zapomnianych sadyb, lub w ogóle zanikało.

https://nikidw.edu.pl/wp-content/uploads/2022/08/Kobieta-w-ozdobnym-nakryciu-glowy-z-okolic-Szamotul-213x300.jpg 213w, https://nikidw.edu.pl/wp-content/uploads/2022/08/Kobieta-w-ozdobnym... 1562w, https://nikidw.edu.pl/wp-content/uploads/2022/08/Kobieta-w-ozdobnym... 768w, https://nikidw.edu.pl/wp-content/uploads/2022/08/Kobieta-w-ozdobnym... 1090w, https://nikidw.edu.pl/wp-content/uploads/2022/08/Kobieta-w-ozdobnym... 1454w, https://nikidw.edu.pl/wp-content/uploads/2022/08/Kobieta-w-ozdobnym... 9w" sizes="(max-width: 249px) 100vw, 249px" />

Oj, świci się! Oj, nasza! – pokrzykują rozbawieni goście weselni, a w tym okrzyku niewinnym znajduje się całe rozpaczliwe S.O.S. naszej pięknej polskiej kultury, jakże dalekiej od ostatnich nabytków cywilizacji zachodniej. W tym okrzyku zdaje się łączyć cała polska wieś (…)

Rzeczywiście dzieło było owocnym zwieńczeniem wysiłku wielu ludzi i ugrupowań. Przyczyniło się do popularyzacji i zachowania elementów lokalnego folkloru. Można tutaj wyszczególnić zapisy partytury znanych piosenek lub gwary, która w regionie szamotulskim znacząco różni się od np. poznańskiej. Widowisko reprezentuje również wysokie walory artystyczne, co właśnie przyniosło mu wspomniany wcześniej rozgłos. Spektakl ten wystawiany jest do dziś m.in. przez Zespół Folklorystyczny „Szamotuły”, który został założony w 1945 roku.

Narodowy Instytut Dziedzictwa podaje, że tradycyjnych obrzędowych wesel szamotulskich odbyło się ponad pięćdziesiąt. Ostatnie miało miejsce w 2016 roku. Kultura stała się nośnikiem dla tożsamości, która dzięki świadomości jej wartości dla całej okolicznej społeczności przetrwała do dziś.

Oprac. Paula Zasada

Fot.
Domena publiczna – Narodowe Archiwum Cyfrowe
Źródła:
Tradycje wesele z Szamotuł i okolic, https://niematerialne.nid.pl/Dziedzictwo_niematerialne/Krajowa_inwe..., 08.2022.
Magdalena Tejchma, Tradycje „Wesela szamotulskiego”, https://www.polskieradio.pl/8/478/Artykul/2549972,Tradycje-Wesela-s..., 08.2022.
Księga pamiątkowa Akademickiego Koła Szamotulan 1924-1934, Szamotuły: Akademickie Koło Szamotulan, po 1934, s. 13.
Sukces „Wesela Szamotulskiego” Piękne zainteresowanie się sprawami regjonalnemi, Gazeta Szamotulska: niezależne pismo narodowe, społeczne i polityczne, 1932, Nr 134, s. 2.