„Zapisane. Reportaż międzywojenny interpretowany przez pisarzy i historyków literatury”

[polska strona]

PUBLIKACJA: 20.05.2022 Książka

https://dzieje.pl/ksiazki/zapisane-reportaz-miedzywojenny-interpret...

Urszula Glensk, Irek Grin (red.)

Wyd. EMG

Te książki można dziś znaleźć niemal wyłącznie na antykwarycznych półkach. Pochodzące z XX-lecia międzywojennego reportaże najczęściej leżą gdzieś zapomniane, przysypane grubą warstwą kurzu. Podobnie jak stare gazety, w których tylko cierpliwi szperacze poszukują dziś fantastycznych tekstów sprzed wieku. Dzięki nim mogą odkrywać nieznane światy, poznawać szczegóły codziennego życia naszych przodków, ich sposób myślenia, mówienia i zachowania.

To jest wystarczający powód, by wracać do dawnych autorów i ich reporterskich prac. Postanowili to zrobić uczestnicy sesji naukowej, która odbyła się we Wrocławiu podczas Bruno Schulz Festiwal 2017. Efektem ich spotkania i dyskusji jest książka zatytułowana „Zapisane. Reportaż międzywojenny interpretowany przez pisarzy i historyków literatury”.
Urszula Glensk i Irek Grin zaprosili do rozmowy o przedwojennych polskich dokumentalistach nie tylko akademików, lecz także współczesnych pisarzy, prowokując wielogłos, pozwalający spojrzeć na omawiane teksty z naukowego i artystycznego punktu widzenia. W ten sposób np. na temat publicystyki Ireny Krzywickiej wypowiadają się znana pisarka Agata Tuszyńska, ale także prof. Agata Zawiszewska, wykładowczyni Instytutu Literatury i Nowych Mediów Uniwersytetu Szczecińskiego. Pierwsza uczestniczka spotkania opisuje tu postać jednej z najsłynniejszych skandalistek II Rzeczypospolitej, przypominając jej prywatne życie, miejsca, gdzie można było ją spotkać, takie jak choćby opanowany przez Skamandrytów stolik w kawiarni Ziemiańskiej. Tuszyńska szczegółowo rozwodzi się również nad związkiem Krzywickiej z Tadeuszem Boyem-Żeleńskim i ich wspólną walką z mieszczańską moralnością. 
„Twierdzono, że swoją pozycję w świecie literackim zawdzięcza pozaliterackim chwytom. Istotnie, jej dokonania nie zrewolucjonizowały polskiej prozy lat trzydziestych, ale była niewątpliwie osobowością na tamtejszej scenie, brawurową publicystką „Wiadomości Literackich” z ogniem walczącą z obyczajowym zakłamaniem i pruderią. Jej sprawozdania sądowe wywoływały sensację. Wystąpienie w obronie Margerity Gorgonowej wymagało odwagi przeciwstawienia się naciskowi opinii publicznej i presji obyczajowej rozszalałej – jak wspominała – kołtunerii. Wyrok był przesądzony, jeszcze zanim rozpoczęto rozprawę, mimo braku dowodów winy. Fascynowała ją również aura perwersyjnej erotyki panująca wokół tego procesu, co umiejętnie opisała – donosi autorka tekstu.

Natomiast Agata Zawiszewska uzupełnia jej wypowiedź, także nawiązując do reportaży sądowych Krzywickiej. Badaczka przedstawia ją jako autorkę wierzącą, że literatura posiada moc zmieniania rzeczywistości. Udowadnia to na przykładzie tekstów Krzywickiej ukazujących się na łamach „Wiadomości Literackich” Mieczysława Grydzewskiego na początku lat trzydziestych XX wieku, a także na przykładzie książki „Sąd idzie”, która przyczyniła się do nobilitacji gatunku reportażu sądowego. Dostrzegali to współcześni Krzywickiej, a Stanisław Rogoż napisał nawet, że „nie mieści się ona ze swoją aparaturą rentgenowską ani w ciasnych pomieszczeniach sądu, ani tym bardziej w ramach najprzejrzyściej nawet wystylizowanych aktów oskarżenia”.

Całość tej części książki, tak jak pozostałe rozdziały, zamyka zapis dyskusji, która toczyła się podczas sesji na temat autorki. I tu nie zabrakło ciekawych wniosków, w tym przypomnienia jej sytuacji w powojennej już Polsce. Opowiedziała o tym Agata Tuszyńska: „Po wojnie Krzywicka szukała dla siebie miejsca. Przed wojną była postacią znaną, widoczną, opiniotwórczą, kobietą z +pięterka Ziemiańskiej+. Po wojnie została sama z synem. Przez pierwszy rok czy półtora pracowała w ambasadzie w Paryżu, potem wróciła i trzeba było coś zacząć robić i zarabiać. Myślę, że miała świadomość, że nie jest wybitną pisarką, więc próbowała tej roli, którą odgrywała w przedwojennej Polsce i Warszawie, czyli edukatorki obyczajowej. Jakby sama siebie namaściła do tej roli. Natomiast nie wydała po wojnie wielkiego dzieła literackiego. Już w Londynie opublikowała zbiór opowiadań +Mrok, światło i półmrok+, w którym znajduje się opowiadanie o Marii Morskiej. Chciała przystosować coś ze swojego emploi, z repertuaru przedwojennego, do zmienionych okoliczności Polski powojennej lat pięćdziesiątych i sześćdziesiątych, co było szalenie trudne.

Jak przyznają redaktorzy tomu, Urszula Glensk i Ireneusz Grin, podsumowujące poszczególne rozdziały dyskusje uczestników sesji nie są przedrukowane w całości. Mimo to za każdym razem stanowią ciekawe uzupełnienie wystąpień, które dotyczyły oprócz Ireny Krzywickiej takich reporterów epoki międzywojnia jak: Wanda Melcer, Ksawery Pruszyński, Samuel L. Schneiderman, Melchior Wańkowicz i Ferdynand Antoni Ossendowski. Nad ich twórczością pochylili się autorzy zamieszczonych tekstów, czyli wspomniane już Agata Tuszyńska i Agata Zawiszewska oraz Magdalena Grzebałkowska, Urszula Glensk, Jolanta Sztachelska, Paweł Smoleński, Karolina Szymaniak, Irek Grin, Beata Nowacka, Grzegorz Nowak, Krzysztof Mroziewicz i Zbigniew Kopeć.

Magda Huzarska-Szumiec

Źródło: MHP