Wojna polsko-turecka (1672–1676)

[polska strona]

Wojna polsko-turecka 1672–1676
— Wojny polsko-tureckie —
Józef Brandt, Walka o sztandar turecki
Czas	1672–1676
Strony konfliktu
Rzeczpospolita Imperium Osmańskie Chanat Krymski
Multimedia w Wikimedia Commons

Wojna polsko-turecka 1672–1676
Ładyżyn (1672) – Humań (1672) – Kamieniec Podolski (1672) – Korzec (1672) – Lwów – wyprawa Jana Sobieskiego na czambuły tatarskie (1672) – Krasnobród (1672) – Narol (1672) – Niemirów (1672) – Komarno (1672) – Petranka (1672) – Kałusz (1672) – Chocim (1673) – Lesienice (1675) – Trembowla (1675) – Wojniłów (1676) – Żurawno (1676)

Rzeczpospolita po podpisaniu pokoju w Buczaczu w 1672 roku

Bitwa pod Chocimiem (1673)

Romeyn de Hooghe, Odsiecz Trembowli 1675

Józef Brandt, Atak kawalerii

Wojna polsko-turecka 1672–1676 – wojna pomiędzy Rzecząpospolitą a Imperium Osmańskim i sprzymierzonym z nią Chanatem Krymskim.

Bezpośrednią przyczyną wojny były działania wojsk koronnych na Ukrainie wymierzone przeciw Tatarom i hetmanowi kozackiemu Piotrowi Doroszence, który w 1666 roku uznał zwierzchnictwo Turcji. Początkowo Turcy byli zajęci wojną z Wenecją (VI wojna wenecko-turecka) i Cesarstwem (IV wojna austriacko-turecka), toteż do walki z Rzecząpospolitą skierowali Tatarów (Wojna polsko-kozacko-tatarska 1666–1671). Z całą potęgą wystąpili w 1672 roku, a pretekstem była pomoc dla Doroszenki.

Doroszenko i Tatarzy 18 lipca pobili pod Ładyżynem grupę jazdy polsko-kozackiej, natomiast w sierpniu potężna armia turecka pod wodzą sułtana Mehmeda IV i wezyra Ahmeda Köprülü wkroczyła na Podole i przystąpiła do oblężenia Kamieńca Podolskiego. Pogrążona w walkach wewnętrznych Rzeczpospolita, gdzie szlachta popierająca króla Michała Korybuta Wiśniowieckiego walczyła z grupą magnatów, była absolutnie nieprzygotowana do wojny. Po krótkim oblężeniu Turcy zdobyli Kamieniec Podolski, by następnie ruszyć na Lwów, który oblegli 20 września. W tym czasie Tatarzy przystąpili do pustoszenia obszarów leżących między Sanem, Wieprzem i Bugiem. W październiku pobił Tatarów hetman wielki koronny Jan Sobieski (wyprawa na czambuły), jednak nie zmieniło to faktu, że Rzeczpospolita nie była w stanie przeciwstawić się armii tureckiej. Efektem tego był traktat zawarty w Buczaczu (1672), w którym Rzeczpospolita odstąpiła Turcji Podole z Kamieńcem Podolskim oraz część prawobrzeżnej Ukrainy. Zobowiązała się także płacić coroczny haracz w wysokości 22 000 dukatów.

Ponieważ sejm nie ratyfikował buczackiego traktatu, wojna była kontynuowana. W 1673 roku znacząco powiększone dzięki nowym zaciągom wojsko polskie i litewskie przeszło do ofensywy. Naczelny wódz Jan Sobieski 11 listopada odniósł nad armią turecką wielkie zwycięstwo pod Chocimiem. Po tym sukcesie Sobieski zamierzał opanować Mołdawię, by główne działania wojenne ominęły ziemie ukraińskie, jednak na skutek zdrady hetmana wielkiego litewskiego Michała Kazimierza Paca i dezercji części sił koronnych zdobył tylko Jassy, i to na krótko, bo wkrótce wycofał się pod naciskiem Tatarów.

W 1674 roku do wojny przeciwko Turcji przystąpiła Rosja (Wojna rosyjsko-turecka (1674–1681)), dzięki czemu wojska polskie mogły przystąpić do ofensywy na ziemiach ukraińskich. Od jesieni 1674 do wiosny 1675 Polacy opanowali w walkach z Tatarami całą prawobrzeżną Ukrainę. W czerwcu 1675 na polskie sukcesy Turcja odpowiedziała kolejną ofensywą swych wojsk, które przekroczyły Dniestr, a następnie zajęły poddany przez chłopstwo Zamek w Zbarażu, zdobyły Zamek w Podhajcach i obległy zamek w Trembowli. Sobieski po odparciu pod Lesienicami ataku tatarskiego na Lwów ruszył obleganej Trembowli na odsiecz. W obawie przed Sobieskim armia turecka wycofała się z powrotem za Dniestr.

W sierpniu 1676 roku, w związku z nową ofensywą turecką, armia turecko-tatarska wkroczyła na Pokucie i maszerowała w kierunku Stanisławowa. Sobieski po bitwie z Tatarami pod Wojniłowem stawił opór przeważającej armii turecko-tatarskiej pod Żurawnem. Po blisko trzech tygodniach zaciętych walk zawarty został 17 października 1676 rozejm w Żurawnie, który przerwał działania wojenne.

W wojnie tej wojska polskie dla obrony przed licznymi czambułami tatarskimi działały w silnym rozproszeniu. Błyskawiczne, nocne marsze komunikiem często kończyły się zaskoczeniem i zmuszeniem nieuchwytnych Tatarów do bitwy. Dowodzona przez Sobieskiego armia koronna prowadziła działania z zastosowaniem samodzielnej straży przedniej, której zadaniem było stworzenie jak najlepszych warunków dla wejścia sił głównych. Kampania chocimska z 1673 roku jest przykładem znakomicie przeprowadzonego manewru po liniach wewnętrznych nieprzyjaciela z zamiarem całkowitego zniszczenia jego głównych sił. Pod Żurawnem z kolei zamknięta w warownym obozie armia polska dała przykład wysokich umiejętności w działaniach obronnych.

Chronologia wojny

• bitwa pod Ładyżynem lub pod Czetwertynówką (18 lipca 1672)
• bitwa pod Humaniem (1672)
• oblężenie Kamieńca Podolskiego (18–27 sierpnia 1672)
• bitwa pod Korcem (1672)
• oblężenie Lwowa (20 września – 6 października 1672)
• Wyprawa Sobieskiego na czambuły tatarskie (5–14 października 1672)
• bitwa pod Krasnobrodem (5–6 października 1672)
• bitwa pod Narolem (6 października 1672)
• bitwa pod Niemirowem (7 października 1672)
• bitwa pod Komarnem (9 października 1672)
• bitwa pod Petranką (14 października 1672)
• bitwa pod Kałuszem (1672)
• bitwa pod Chocimiem (11 listopada 1673)
• bitwa pod Lesienicami (22 sierpnia 1675)
• oblężenie Trembowli (20 września – 11 października 1675)
• bitwa pod Wojniłowem (24 września 1676)
• bitwa pod Żurawnem (25 września – 14 października 1676)

Bibliografia

Zobacz w Wikiźródłach tekst Karola Szajnochy Zwycięstwo r. 1675 pode Lwowem

• Mała Encyklopedia Wojskowa, 1967, Wydanie I
• Nowak T.M., Wimmer J., Historia oręża polskiego 963-1795, Warszawa: Wiedza Powszechna, 1981, ISBN 83-214-0133-3, OCLC 835735421.
• Konopczyński Władysław, Polska a Turcja 1683 – 1792, Instytut Wschodni, Warszawa 1936
• Gasztowtt Tadeusz, Turcya a Polska [w:] Orzeł i półksiężyc. 600 lat polskiej publicystyki poświęconej Turcji, red. Dariusz Kołodziejczyk, wyd. Ministerstwo Spraw Zagranicznych, Warszawa 2014
• Kołodziejczyk Dariusz, Stosunki dawnej Rzeczypospolitej z Turcją i Tatarami: Czy naprawdę byliśmy przedmurzem Europy?, Praktyka Teoretyczna 4(26) (2017), pp. 16-36
• Kołodziejczyk Dariusz, Podole pod panowaniem tureckim. Ejalet Kamieniecki 1672 – 1699, Warszawa 1994, Oficyna Wydawnicza Polczek