Vrouw vaart 4800 kilometer over de Stille Oceaan – zonder kaarten en technologie

[pagina străină]

Polynesische navigatie is een patriarchale traditie met een lange geschiedenis. Met haar reis doorbreekt Lehua Kamalu een taboe en blaast ze een oeroude vaardigheid nieuw leven in.

DOOR JORDAN SALAMA

https://www.nationalgeographic.nl/vrouw-vaart-4800-kilometer-over-d...

GEPUBLICEERD 24 MEI 2022 12:49 CEST

De dubbelkano Hōkūle‘a is een getrouwe replica van de vaartuigen waarmee de Polynesiërs de Stille Oceaan bevoeren, waarbij ze zich louter op de zon, de sterren, de golven en de wind oriënteerden. Het zeilvaartuig werd gebouwd om hun traditionele navigatiemethoden in ere te herstellen.

FOTO DOOR COURTESY OF THE POLYNESIAN VOYAGING SOCIETY

Lehua Kamalu had maar een paar minuten tijd om te praten. Niet ver van het Big Island van Hawaï, vanwaaruit zij en haar bemanning het ruime sop hadden gekozen, zat ze in het midden van de Stille Oceaan op de Polynesische dubbelkano Hōkūle‘a. Tijdens het gesprek was de harde wind duidelijk door de telefoon te horen. Als ervaren zeilster en navigator naderde Kamalu een cruciaal moment: aan het begin van haar reis had ze al haar concentratie nodig om de koers te bepalen voor de reis die ze voor de boeg had. ‘We maken een inschatting van de afstand tussen ons en het eiland,’ zei ze. ‘En dan zetten we koers in zuidoostelijke richting.’ Ze moest snel weer ophangen, want anders zouden er waarschijnlijk geen telefoontjes meer volgen: de Hōkūle‘a en haar tienkoppige bemanning gingen op weg naar Tahiti, ruim 4800 kilometer en twintig dagen verderop.

Leden van de Polynesian Voyaging Society (PVS) bevaren de wereldzeeën zonder gebruik te maken van moderne navigatietechnieken. Hun eenvoudige dubbelkano’s zijn getrouwe replica’s van de traditionele vaartuigen waarmee de Polynesiërs van oudsher de Stille Oceaan bevoeren. Meerdere bemanningen zijn de laatste jaren in dit soort dubbelkano’s oceanen overgestoken en rond de wereld gezeild, waarbij ze louter op hun eigen traditionele ‘kaarten’ vertrouwden: die van de zon, de sterren, de golven en de wind. ‘Alles wordt uit het hoofd gedaan,’ zei Kamalu, directrice reizen van de PVS. ‘Je houdt de wind bij, je houdt je kruissnelheid bij en je past de zeilen aan.’

FOTO DOOR COURTESY OF THE POLYNESIAN VOYAGING SOCIETY

Kamalu is de eerste vrouwelijke kapitein en navigator van de Hōkūle‘a – en een van de weinige vrouwen die leiding geeft aan een onderneming die van oudsher een patriarchale traditie was en van grootvader op kleinzoon werd overgeleverd. Kamalu laat zich inspireren door het verhaal van Pele, de Hawaïaanse vuurgodin die volgens de mythologie uit Tahiti werd verbannen en over de oceaan naar Hawaï reisde, waarmee ze de voorouderlijke zeeroute tussen de beide eilandgroepen opende. Het is deze route die Kamalu volgde toen we elkaar over de telefoon spraken.

In 2017 voer Lehua Kamalu, de eerste vrouwelijke kapitein en navigator van de Hōkūle‘a, onder auspiciën van de Polynesian Voyaging Society van de Galapagos-eilanden naar Rapa Nui (Paaseiland).

FOTO DOOR COURTESY OF THE POLYNESIAN VOYAGING SOCIETY

‘Het is een godin, maar ook een vrouw die als eerste de route tussen Tahiti naar Hawaï bepaalde,’ zegt Kamalu over Pele. ‘Dus ook al weten we niets over de vrouwen die na Pele kwamen, het is een zeer krachtig verhaal om over na te denken.’

Als ‘National Geographic Emerging Explorer’ was Kamalu – voor zover bekend – de eerste vrouwelijke kapitein en navigator op een langere zeereis die zonder de hulp van moderne navigatietechnieken werd gemaakt. In 2018 voer Kamalu over een afstand van 4500 kilometer van Hawaï naar Californië. Het feit dat ze überhaupt aan dit soort reizen is begonnen, voelt voor haar soms aan als puur toeval. ‘Maar de mensen hier vertellen me telkens weer dat er geen toeval bestaat,’ zegt zij.

Sinds haar eerste reis in 1976 heeft de Hōkūle‘a de Stille Oceaan talloze keren doorkruist, zoals op deze reis van Tahiti naar Hawaï, in 2017.

FOTO DOOR COURTESY OF THE POLYNESIAN VOYAGING SOCIETY

‘Een van de grote verhalen van de mens’

Wetenschappers hebben inmiddels aangetoond dat Polynesische zeevaarders duizenden jaren geleden al beschikten over navigatiemethoden die berustten op nauwgezette observaties van de natuur en die van generatie op generatie werden overgeleverd. Maar in de eeuwen van Europese overheersing luidde de hypothese dat de inheemse eilanders op ‘toevallige wijze’ van het ene eiland naar het ander waren gedreven. In weerwil van wijdverbreide orale tradities werden eilandculturen ‘waar deze tradities deel uitmaakten van de cultuur en de genealogie,’ als achterhaald afgewezen, aldus Kamalu. In de loop der tijd, en door de introductie van westerse navigatietechnologieën, raakten de voorvaderlijke vaardigheden van de Polynesische navigators in grote delen van de Stille Oceaan in vergetelheid, ook op Hawaï.

Maar in 1973 probeerden de antropoloog Ben Finney, kunstenaar en historicus Herb Kawainui Kāne en zeiler Charles ‘Tommy’ Holmes deze tradities nieuw leven in te blazen. Ze richtten de Polynesian Voyaging Society op, met het doel om de schaarse kennis over Polynesische zeevaartmethoden die nog beschikbaar was, te doen herleven en de ‘tegenhypothese’ – dat de Polynesiërs gebruik hebben gemaakt van doelbewuste navigatie – te testen.

Op zoek naar nog levende ervaringsdeskundigen in Micronesië, kwamen de oprichters van de PVS op het afgelegen atol Satawal in contact met meester-navigator Mau Piailug. Als een van de laatste, nog levende traditionele navigators had Piailug zijn vaardigheden geleerd van zijn grootvader; hij was ingewijd in deze kennis door middel van een heilig Micronesisch ritueel dat pwo wordt genoemd. En hij was bereid om deze kennis te delen met de Hawaïaanse en bredere Polynesische gemeenschap.

Op de eerste dag van hun recente zeereis naar Tahiti ontrollen de bemanningsleden in hoog tempo een zeil.

FOTO DOOR COURTESY OF THE POLYNESIAN VOYAGING SOCIETY

Tijdens een zeereis om de wereld, die van 2014 tot 2017 met de Hōkūle‘a werd ondernomen, hanteert een bemanningslid op weg van Bali naar Mauritius de hoe uli of stuurpeddel.

FOTO DOOR COURTESY OF THE POLYNESIAN VOYAGING SOCIETY

Met een filmcrew van National Geographic aan boord begon de PVS in 1976 aan haar eerste zeereis in de speciaal gebouwde dubbelkano Hōkūle‘a (dezelfde zeilboot waarop Lehua Kamalu nu kapitein is). Op de zeereis van Hawaï naar Tahiti werd louter gebruikgemaakt van de traditionele kennis van Piailug en zijn leerlingen. De bemanning had 34 dagen nodig om Tahiti te bereiken, waar ze werd verwelkomd door een opgetogen menigte van zo’n 17.000 mensen. Het was minstens tweehonderd jaar – en waarschijnlijk nog veel langer – geleden dat een traditioneel vaartuig deze reis had gemaakt.

De geslaagde eerste zeereis van de Hōkūle‘a luidde een wederopleving van de traditionele Polynesische zeevaartkunst in en stond aan het begin van een beweging die was gericht op het doen herleven van het historische en culturele erfgoed van de Stille Oceaan, een beweging die nog altijd gaande is. Bijna een halve eeuw later heeft de PVS duizenden jonge navigators en zeevaarders opgeleid. Het werk van de vereniging berust op voorouderlijke kennis, archiefonderzoek en – in recenter tijden – ook leerprocessen en innovatie. Het opleidingsprogramma wordt inmiddels gevolgd in talloze eilandstaten van de Stille Oceaan, waar de bewoners alles willen weten over traditionele zeevaartmethoden uit hun verleden.

‘De Polynesische migraties vormen een van de grote verhalen van de mens,’ zegt Christina Thompson, auteur van het boek Sea People: The Puzzle of Polynesia. ‘Dat mensen zich overal ter wereld bewust zijn van die beladen en krachtige geschiedenis, is enorm belangrijk.’

Volgens haar vond de bouw van de Hōkūle‘a plaats tegen de achtergrond van een bredere beweging in de jaren zeventig om de eilandstaten van de Stille Oceaan te dekoloniseren en hun tradities in ere te herstellen. De reizen van de dubbelkano vonden vooral plaats in het kader van een wederopleving van de interesse in de Hawaïaanse taal en geschiedenis. ‘Het is een verhaal van macht en verworvenheden, van succes en ongelooflijke prestaties. Dat is wat deze vorm van navigatie symboliseert.’

Respect voor de zee

‘Ik kan het punt nu zien,’ zei Kamalu terwijl ze door de wind amper verstaanbaar was. ‘Het komt op achter de horizon.’ We hadden nog maar weinig tijd over om te praten. Kort daarna zou de Hōkūle‘a het vertrekpunt van de voorouderlijke zeeroute tussen Hawaï en Tahiti bereiken, een punt dat wordt gemarkeerd door een combinatie van passaatwinden en zeestromingen – de zogenaamde ‘op- en afritten’ van de oceaan. Volgens zeevaarders maken ze de reis tamelijk aangenaam, mits je een goed inzicht hebt in je positie.

Op een illustratie uit de dagboeken die de Britse ontdekkingsreiziger James Cook in 1773 bijhield, zijn bewoners van Tahiti in en op allerlei vaartuigen afgebeeld, van zeewaardige kano’s tot boten voor kortere afstanden en vlotten.

FOTO DOOR PHOTOGRAPH VIA BRIDGEMAN IMAGES

Elke eilandengroep heeft zijn eigen specifieke geschiedenis, legde Kamalu uit. Pogingen om dat erfgoed te doen herleven, houden volgens haar ook in dat ‘culturen nieuw leven wordt ingeblazen, dat talen weer worden gesproken en dat er behoefte bestaat om naar het verleden te kijken en aloude tradities in ere te herstellen.’ Maar er zijn ook geheel nieuwe ontwikkelingen, vooral sinds 2008, toen Piailug aan de voorzitter van de PVS, Nainoa Thompson, toestemming gaf om een patriarchaal taboe te doorbreken en twee vrouwen in het pwo-ritueel in te wijden, waardoor ze ‘meester-navigators’ werden.

De Hōkūle‘a wordt louter aangedreven door de wind in haar zeilen.

FOTO DOOR COURTESY OF THE POLYNESIAN VOYAGING SOCIETY

Aan stuurboord van de Hōkūle‘a verschijnt de zon boven de horizon.

FOTO DOOR COURTESY OF THE POLYNESIAN VOYAGING SOCIETY

Inmiddels zijn er talloze vrouwen in opleiding. En hoewel geen van hen tot nu in de pwo is ingewijd, heeft Lehua Kamalu iets nieuws in gang gezet. ‘Lehua zal alles in de Polynesische zeevaart veranderen,’ aldus de PVS-voorzitter. ‘Ze heeft de hele wereld, deze geheel verbluffende wereld, om haar de weg te wijzen.’

De PVS heeft zichzelf nog een ander doel gesteld: om meer eerbied en respect te kweken voor de natuur die deze zeereizen met hun eeuwige ritmes vormgeeft. Tegen de tijd dat de PVS haar vijftigste verjaardag viert, in 2026, hoopt de vereniging aan de hand van een vijf jaar durende reis rond de Stille Oceaan – over een totale afstand van 66.000 kilometer – tien miljoen mensen in de wereld te hebben bereikt, hetzij als toeschouwers van evenementen in het kader van de reis, hetzij als deelnemers aan online-lessen en -verhaalsessies; de reis moet in 2023 beginnen.

Op 8 mei arriveerde de Hōkūle‘a veilig en wel in Tahiti. Lehua Kamalu had haar historische reis voltooid, een reis die ze in bijna drie weken, zonder veel slaap en ook zonder moderne navigator wist te volbrengen. ‘Je bent de enige die weet waar we zijn geweest en je hebt alles in je hoofd uitgezet. Maar het is lastig om zoiets aan iemand anders uit te leggen,’ zei ze. ‘Je houdt voortdurend de voortgang op die voorouderlijke route bij.’

Weten waar je vandaan komt, is de eerste stap die je moet zetten om te weten waar je naar op weg bent. Voor Kamalu stonden de antwoorden in de sterren geschreven.

Dit artikel werd oorspronkelijk in het Engels gepubliceerd op nationalgeographic.com