Postaci chrześcijańskich świętych odgrywały znaczącą rolę w życiu mieszkańców wsi polskiej. W dni, w których byli czczeni wyznaczały terminy rozpoczęcia lub zakończenia prac polowych i gospodarskich. Uważano ich za pośredników pomiędzy światem ludzkim a boskim w ważnych sprawach, jak obrona przed klęskami żywiołowymi i zarazami. Powierzano im również codzienne troski i zmartwienia. Byli stawiani za wzór do naśladowania dla wiernych.

Święty Antoni Padewski – patron zakonu franciszkanów, małżeństw, narzeczonych, położnic, ubogich.
(13 czerwca)

https://nikidw.edu.pl/wp-content/uploads/2021/06/sw.-antoni-768x1148.jpg 768w, https://nikidw.edu.pl/wp-content/uploads/2021/06/sw.-antoni-1028x15... 1028w, https://nikidw.edu.pl/wp-content/uploads/2021/06/sw.-antoni-8x12.jpg 8w, https://nikidw.edu.pl/wp-content/uploads/2021/06/sw.-antoni.jpg 1285w" sizes="(max-width: 201px) 100vw, 201px" />Ferdynand Bulonne urodził się w Lizbonie w 1195 roku. W młodym wieku wstąpił do zakonu Kanoników Regularnych św. Augusta, a następnie w 1220 roku do Zakonu Braci Mniejszych, gdzie przyjął imię Antoni. Zapalony duchem męczeńskiej ofiary, postanowił udać się do Afryki, by tam oddać swoje życie dla Chrystusa. Jednak choroba uniemożliwiła mu realizację tych zamierzeń i zmusiła do powrotu do ojczyzny.

W 1221 roku Antoni spotkał się z Franciszkiem z Asyżu. Następnie udał się do eremu w pobliżu Forli, gdzie zgłębiał znajomość Pisma Świętego i apostołował. Sława jego kazań dotarła niebawem do brata Eliasza, następcy św. Franciszka, który ustanowił go generalnym kaznodzieją zakonu franciszkanów.

Od tej pory Antoni przemierzał miasta i wioski, nawołując do poprawy życia i pokuty. Jego niezwykły dar wymowy, ascetyczna postawa, żar i towarzyszące mu cuda gromadziły ogromne rzesze słuchaczy. W latach 1225-1227 pojechał z kazaniami do południowej Francji. Wzywał wszystkich do nawrócenia i do podjęcia pokuty, zwalczał lichwę i wyzysk biednych.
Zmarł 13 czerwca 1231 roku w małym klasztorze w Arcella koło Padwy w wieku zaledwie 36 lat. Rok później, papież Grzegorz IX zaliczył Antoniego w poczet świętych. Bullą Cum iudicat w 1233 roku wyznaczył dzień jego dorocznej pamiątki na 13 czerwca. W 1586 roku papież Sykstus V włączył jego święto do kalendarza powszechnego Kościoła.

Św. Antoni przedstawiany jest w habicie franciszkańskim przepasanym sznurem i w sandałach na nogach. Na ręku lub na książce trzyma Dzieciątko Jezus. Inne jego atrybuty to: chleb, lilia, ogień, osioł, ryba w ręku, serce.
W tradycyjnej kulturze ludowej naszego kraju wigilię św. Antoniego uważano za najlepszy termin do siania gryki. Antoniowa gryka miała dawać dobre plony i być chroniona od gradobicia. Najważniejszym atrybutem świętego była dla wielu ludzi zdolność odnajdywania zagubionych rzeczy, a nawet ludzi. Pomagał w sprawach bezpłodności, w trudnych sprawach rodzinnych i w zarazie bydła.

„Św. Antoni od zguby broni”
„Św. Antoni o gryce siać przypomni”
„Gdy pomocy szukasz, idź do Antoniego, wszelkich łask dowody odbierzesz od niego”

Święty Wit– patron aptekarzy, górników, kotlarzy, piwowarów
(15 czerwca)

https://nikidw.edu.pl/wp-content/uploads/2021/06/sw.-wit-10x12.jpg 10w, https://nikidw.edu.pl/wp-content/uploads/2021/06/sw.-wit.jpg 399w" sizes="(max-width: 240px) 100vw, 240px" />Święty Wit urodził się około 290 roku na Sycylii. Pochodził z bogatej rodziny pogańskiej, ale został wychowany w duchu chrześcijańskim przez swoją piastunkę Krescencję i jej męża Modesta. Kiedy ojciec chłopca dowiedział się, że syn jest chrześcijaninem usiłował wymóc na nim wyparcie się wiary. Gdy to nie odniosło skutku, postawił go przed namiestnikiem. Mimo użycia tortur Wit nie porzucił Chrystusa i ostatecznie został przekazany cesarzowi Dioklecjanowi razem z Modestem i Krescencją. W 303 roku poniósł męczeńską śmierć.

Św. Wit przedstawiany jest jako młodzieniec w krótkiej tunice, z kotłem. Jego atrybutami są: lew, kogut, orzeł i uwiązany pies.

Czczony jest jako jeden z Czternastu Wspomożycieli. Uznaje się go za patrona aptekarzy, aktorów, artystów, górników, karczmarzy, kotlarzy, tancerzy i warzelników. Przyzywano go podczas epilepsji, chorób oczu, histerii, chorób nerwowych, przez niewidomych, głuchoniemych i ukąszonych przez węży, składając na jego ołtarzu ofiary, przede wszystkim z kogutów. Jest uznawany za obrońcę wcześnie wstających i protektor przed zaspaniem. Na wsiach proszono św. Wita o urodzajne plony. Służył też ratunkiem przed niepogodą i ogniem. W Niemczech panowało przekonanie, że taniec przed wizerunkiem świętego w jego dniu gwarantuje zdrowie przez cały rok.

„Na św. Wita zboże zakwita”
„Pogoda od Wita do Jana – gospodarzy wygrana”
„Deszcz na Wita – źle z jęczmiony, źle na żyta”
„Po świętym Wicie połowa ziarna w życie”

Święty Benon z Miśni– patron chorych, rybaków i zwierząt domowych
(16 czerwca)

https://nikidw.edu.pl/wp-content/uploads/2021/06/sw.-benton-10x12.jpg 10w, https://nikidw.edu.pl/wp-content/uploads/2021/06/sw.-benton.jpg 506w" sizes="(max-width: 253px) 100vw, 253px" />Święty Benon urodził się w 1010 roku w arystokratycznej rodzinie saskiej. Pobierał nauki u benedyktynów w Hildesheim, a następnie w szkole katedralnej. Po ukończeniu studiów wstąpił do Zakonu Benedyktynów. W 1040 roku oddał się święceniom kapłańskimi i wkrótce został opatem. W 1066 roku uzyskał godność biskupa diecezji miśnieńskiej.

Czas posługi pasterskiej Benona przypadł na trudny okres. Ze względu na zachowanie neutralności podczas wojny w Saksonii w latach 1075-1076 przebywał w niewoli z rozkazu króla Henryka IV. W 1085 roku był zmuszony opuścić Miśnię, ponieważ w sporze o inwestyturę między Henrykiem IV a papieżem Grzegorzem VII opowiedział się po stronie Rzymu. Po śmierci Grzegorza VII, podczas synodu w Quedlinburgu, poparł anatemę wobec antypapieża Klemensa III, za co synod moguncki zdjął go z urzędu.

W 1088 roku wrócił do Włoch i ponownie objął swoją diecezję, w której przywrócił karność kościelną i uzdrowił administrację. Prowadził działalność misyjną wśród plemion zachodniosłowiańskich. Zmarł prawdopodobnie około 1106 roku.

Kult św. Benona zaczął się rozwijać tuż po jego śmierci. W 1270 roku z inicjatywy biskupa Witiga I jego szczątki złożono w grobowcu wystawionym w miśnieńskiej katedrze. Zaczęto mu przypisywać cudowne wstawiennictwa, a przede wszystkim uleczenia. W 1523 roku papież Hadrian IV dokonał kanonizacji biskupa miśnieńskiego Benona. W okresie reformacji biskup Miśni Jan VIII przeniósł relikwie św. Benona do swojego zamku w Stolp. Stamtąd z kolei przewieziono święte szczątki do Würzen, a potem do Monachium, gdzie w 1580 roku złożono je ostatecznie w tamtejszej katedrze.

Kult św. Benona dotarł do naszego kraju w I połowie XVII wieku. Rozwinął się za sprawą stowarzyszenia religijnego założonego w 1623 roku w Warszawie z inicjatywy jezuity Jerzego Leiera. Wkrótce potem do Polski trafiły szczątki relikwii świętego. Król Zygmunt III Waza podarował ich partykułę warszawskiej kolegiacie św. Jana Chrzciciela. Niewielki ułamek szczątków trafił do katedry śś. Piotra i Pawła w Poznaniu, łowickiej kolegiaty Wniebowzięcia Marii Panny i św. Mikołaja oraz kościoła św. Kazimierza w Wilnie.

Św. Benon był szczególnie czczony w dawnej diecezji poznańskiej oraz metropolii gnieźnieńskiej. Jego wizerunki można odnaleźć przede wszystkim w Wielkopolsce, na Kujawach i Mazowszu oraz z centralnej części naszego kraju. Już w XVII wieku jego kult pojawił się w Wilnie i na Wołyniu. W połowie XIX wieku święty był znany również na Warmii.

Św. Benonowi przypisywano cudowne interwencje. Między innymi pod jego opiekę oddano Warszawę podczas epidemii dżumy w 1624 roku. Rok później biskup poznański Jan Wężyk powiązał wybawienie od tej zarazy „w czasie zwołanego przez króla Zygmunta III sejmu” ze wstawiennictwem Najświętszej Marii Panny, patronów Polski oraz biskupa miśnieńskiego. Ponadto aniwersarz św. Benona, przypadający na dzień 16 czerwca, ogłosił świętem obchodzonym według zdwojonego rytu. W 1625 roku zalecenia te zostały zatwierdzone przez kapitułę.

Św. Benon jest patronem Miśni, Monachium i Bawarii. Czczony jako orędownik chorych, rybaków i zwierząt domowych. Ikonografia przedstawia go w szatach biskupich z rybą i kluczem. W ludowej rzeźbie wielkopolskiej ma u stóp parę wołów lub wole głowy.

Święty Jan Chrzciciel – patron kowali, kuśnierzy, rymarzy i zawodów związanych z wodą.
(24 czerwca)

https://nikidw.edu.pl/wp-content/uploads/2021/06/jan-chrzciciel-7x12.jpg 7w, https://nikidw.edu.pl/wp-content/uploads/2021/06/jan-chrzciciel.jpg 543w" sizes="(max-width: 181px) 100vw, 181px" />Święty Jan był jedynym synem kapłana Zachariasza i Elżbiety. Urodził się 6 miesięcy przed Jezusem. Prowadził ascetyczne i pustelnicze życie na pustyni judzkiej. Głosił nadejście Mesjasza i wzywał ludzi do nawrócenia. Udzielał chrztu pokuty nad rzeką Jordan, gdzie ochrzcił samego Jezusa Chrystusa. Został uwięziony przez Heroda Antypasa w twierdzy Macherus, gdy wypominał mu życie w grzechu. Na rozkaz Heroda ścięto go około 32 roku. Był pierwszym świętym czczonym w historii kościoła.

Św. Janowi dedykowana jest bazylika rzymska św. Jana na Lateranie, będąca katedrą papieża. Jest patronem Austrii, Francji, Holandii, Malty, Niemiec, Prowansji, Węgier; Akwitanii, Aragonii; archidiecezji warszawskiej i wrocławskiej; Amiens, Awinionu, Bonn, Florencji, Frankfurtu nad Menem, Kolonii, Lipska, Lyonu, Neapolu, Norymbergi, Nysy, Wiednia, Wrocławia; opiekunem wielu zakonów, m. in. joannitów (Kawalerów Maltańskich), mnichów, dziewic, pasterzy i ich stad, kowali, krawców, kuśnierzy, rymarzy; abstynentów, niezamężnych matek, skazanych na śmierć. Jest orędownikiem podczas gradobicia i w epilepsji.

Jan Chrzciciel jako jedyny wśród świętych jest czczony w dniu swoich narodzin. Ponadto w kalendarzu liturgicznym znajduje się wspomnienie jego męczeńskiej śmierci obchodzone 29 sierpnia.

Św. Jan jest przedstawiany jako dziecko lub dorosły mężczyzna odziany w skórę zwierzęcą. Jego atrybutami są: Baranek Boży, baranek na ramieniu, na księdze lub u stóp, baranek z kielichem, chłopiec bawiący się z barankiem, głowa na misie, krzyż. W tradycji wschodniej, zwłaszcza w ikonach, ukazywany jest jako zwiastun ze skrzydłami.

W dniu św. Jana Chrzciciela zawierano w Polsce umowy pieniężne zgodnie z przysłowiem: „Na Jana czeladź już nie zmienia pana” lub „Na świętego Jana pozbędę się pana”. Po św. Janie przystępowano do koszenia łąk, utarło się bowiem przekonanie, że dadzą wówczas najlepsze siano. W noc świętojańską dziewczęta puszczały na wodę wianki ze świeczką w środku i wierszykiem „Mój wianek różany pewnie nie utonie, Janeczek kochany ujmie w swoje dłonie”. W ten sposób chciały poznać swojego przyszłego męża.

Do nocy świętojańskiej zabroniona była kąpiel w jeziorach i rzekach, ponieważ wierzono, że czyhają tam utopce i rusałki, które dopiero po chrzcie wody przez św. Jana stają się bardziej bezpieczne dla ludzi. W wigilię św. Jana czyszczono studnie, wrzucając do nich sól poświęconą w dzień św. Agaty, aby ustrzec się przed robactwem. Gospodarze zamykali wrota swoich zabudowań, a w płoty wplatali gałęzie olszyny. W ten sposób chcieli ochronić się przed złymi duchami. Bydło okadzano wiankami święconymi w Boże Ciało, a do rogów przywiązywano im zioła ochronne. W dzień św. Jana zbierano zioła lecznicze i święcono je w kościołach oraz urządzano procesje z figurami świętego przyozdobionymi w kwiecie, śpiewając nabożne pieśni. Wierzono również, że po tym święcie owoce jagód zaczynają dojrzewać.

Na Orawie w dniu św. Jana obchodzono święto pasterskie. Do szałasów przychodzili goście, którzy przy poczęstunku i muzyce bawili się na halach.

„Zbieraj rumianek, bo św. Janek”
„Na św. Jan jagód dzban”
„O św. Janie łąki koś panie”
„Chrzest Jana w deszczowej wodzie trzyma zbiory na przeszkodzie”
„Jak św. Jan się obwiesi, takich będzie dni trzydzieści”
„O św. Janie łąki koś panie”

Święci Apostołowie Piotr i Paweł – patroni Poznania. Piotr patronuje blacharzom, kowalom, murarzom, sprzedawcom ryb; Paweł – marynarzom, powroźnikom, tkaczom.
(29 czerwca)

Kościół umieszcza w jednym dniu uroczystości św. Pawła i św. Piotra, bowiem obaj Apostołowie byli współzałożycielami gminy chrześcijańskiej w Rzymie, obaj oddali tu życie i w tym mieście znajdują się ich relikwie i sanktuaria. Ponadto przyjęła się opinia, że obaj ponieśli męczeńską śmierć w tym samym dniu.

https://nikidw.edu.pl/wp-content/uploads/2021/06/sw.-piotr-768x1011.jpg 768w, https://nikidw.edu.pl/wp-content/uploads/2021/06/sw.-piotr-9x12.jpg 9w, https://nikidw.edu.pl/wp-content/uploads/2021/06/sw.-piotr.jpg 800w" sizes="(max-width: 228px) 100vw, 228px" />Właściwe imię Piotra to Szymon (Symeon). Pan Jezus zmienił je na Piotr przy pierwszym spotkaniu, ponieważ miało ono symbolizować jego przyszłe powołanie. Mieszkał w Kafarnaum, był rybakiem, a potem uczniem Jana Chrzciciela. Do Jezusa Chrystusa przyprowadził go brat Andrzej. Przed odejściem do nieba Pan Jezus zlecił Piotrowi najwyższą władzę pasterzowania nad apostołami i pozostałymi wiernymi wyznawcami. Uwięziony przez Heroda Agryppę doświadczył cudownego uwolnienia z więzienia. Około 64 roku został ukrzyżowany głową w dół, ponieważ uważał się za niegodnego umierać tak jak Jezus Chrystus.

Św. Piotr zostawił dwa listy, które należą do ksiąg Pisma świętego Nowego Testamentu. Zostały one spisane przez jego ucznia Sylwana. Wyróżniają się niezwykłą plastyką i ekspresją. Pierwszy został sporządzony w Rzymie około 63 roku, natomiast drugi – w rzymskim więzieniu około 64-67 roku. O wielkiej popularności św. Piotra świadczą liczne apokryfy, jak „Ewangelia Piotra”, „Kerygma Piotra”, „Apokalipsa św. Piotra” oraz „Dzieje Piotra i Pawła”.

Według podania św. Piotr poniósł śmierć męczeńską na wzgórzu watykańskim. Cesarz Konstantyn Wielki wystawił nad jego grobem bazylikę. Obecna bazylika Św. Piotra w Rzymie pochodzi z XVI-XVII wieku.

Św. Piotr jest patronem m. in. diecezji w Rzymie, Berlinie, Lozannie; miast: Awinionu, Biecza, Duszników Zdroju, Frankfurtu nad Menem, Genewy, Hamburga, Nantes, Poznania, Rygi, Rzymu, Trzebnicy; a także blacharzy, budowniczych mostów, kowali, kamieniarzy, marynarzy, rybaków, zegarmistrzów. Wzywany był jako orędownik podczas epilepsji, gorączki, febry, ukąszenia przez węże.

Jest przedstawiany w stroju apostoła jako biskup lub papież w pontyfikalnych szatach. Jego atrybutami są: anioł, kajdany, dwa klucze symbolizujące klucze Królestwa Bożego, kogut, odwrócony krzyż, księga, łódź, zwój, pastorał, ryba, sieci, skała oraz tiara w rękach.

https://nikidw.edu.pl/wp-content/uploads/2021/06/sw.-pawel-9x12.gif 9w" sizes="(max-width: 229px) 100vw, 229px" />Św. Paweł (Szaweł) urodził się w Tarsie około 8 roku po narodzeniu Chrystusa (niektórzy badacze podają czas między 5 a 10 rokiem). Pochodził z rodu Beniamina, faryzeuszowskiej rodziny żydowskiej. Uczył się rzemiosła – tkania płótna namiotowego. Po ukończeniu miejscowych szkół, w wieku około 20 lat udał się do Palestyny, by w Jerozolimie „u stóp Gamaliela” pogłębiać swoją wiedzę skrypturystyczną i rabinistyczną. Był gorliwym prześladowcą chrześcijan, których uważał za odstępców od wiary mojżeszowej. Uczestniczył m.in. w ukamieniowaniu św. Szczepana. Wysłany wraz z listami polecającymi do synagogi w Damaszku, by zorganizować tam akcje przeciw chrześcijanom, został cudownie nawrócony przez Chrystusa, a następnie ochrzczony przez Ananiasza. Prowadził działalność apostolską. Odbył podróże misyjne. Przemierzył obszary Syrii, Małej Azji, Grecji, Macedonii, Italii i prawdopodobnie Hiszpanii, zakładając wszędzie gminy chrześcijańskie i wyznaczając w nich swoich zastępców. W 60 roku został aresztowany i umieszczony w więzieniu w Cezarei Palestyńskiej na ponad dwa lata, a następnie w Rzymie, skąd wysłał wiele listów. Po wyjściu na wolność prawdopodobnie udał się do Hiszpanii, a stamtąd do Achai.

Około 67 (lub 66) roku Paweł poniósł śmierć męczeńską. Został ścięty mieczem. Jego ciało złożono najpierw w posiadłości św. Lucyny przy drodze Ostyjskiej. W roku 284 za czasów prześladowania, wznieconego przez cesarza Waleriana, przeniesiono relikwie Apostoła do katakumb, zwanych dzisiaj katakumbami św. Sebastiana przy drodze Apijskiej. Po edykcie cesarza Konstantyna Wielkiego umieszczono je w na miejscu męczeństwa (Aquae Silviae za Bramą Ostyjską w Rzymie), gdzie cesarz wystawił ku jego czci bazylikę pod wezwaniem św. Pawła.

Z pism apokryficznych o św. Pawle można wymienić: „Nauczanie Pawła”, „Dzieje Pawła” i „Apokalipsa św. Pawła”. Św. Paweł był autorem 13 listów do gmin chrześcijańskich, włączonych do ksiąg Nowego Testamentu. Uznaje się go za patrona wielu zakonów, Awinionu, Berlina, Biecza, Frankfurtu nad Menem, Poznania, Rygi, Rzymu, Saragossy oraz marynarzy, powroźników, tkaczy. Jest przedstawiany w długiej tunice i płaszczu. Jego atrybutami są: baranek, koń, kość słoniowa, miecz.

W polskiej tradycji ludowej istniało przekonanie, że po dniu św. Piotra i Pawła zaczynają rosnąć grzyby. Dzień ten był uznawany przez ludność jako pechowy, ponieważ patronat nad nim sprawowali aż dwaj święci. Wierzono, że tego dnia woda jest szczególnie niespokojna, a przez to niebezpieczna. Na podstawie dnia św. Piotra i Pawła przewidywano pogodę. Zgodnie z przysłowiem „Jak Piotr święty z świętym Pawłem płaczą, to ludzie przez tydzień słońca nie zobaczą”. Na Kaszubach rybacy odbywali pielgrzymkę łodziami do zatoki Puckiej, by wziąć udział w uroczystej mszy świętej.

Tekst: Joanna Radziewicz
Fot. wikipiedia.pl – domena publiczna
Fot. pixabay.com

Źródła:
1. Ignatowicz H.: „Święty Izydor wołkami orze… : święci patroni w życiu wsi polskiej: wystawa czasowa, 16 kwietnia – 27 listopada 2016 r.”. Szreniawa: Muzeum Narodowe Rolnictwa i Przemysłu Rolno-Spożywczego, 2016
2. http://brewiarz.pl