Polonezy tworzyli już kompozytorzy barkowi, miedzy innymi Jan Sebastian Bach. Na przełomie XVI i XVII wieku, podobnie jak tańce włoskie i francuskie zaczął być bardzo modny. Ze względu na swoją szlachetność królował na europejskich dworach. Dziś jest w Polsce tradycyjnym tańcem otwierającym szkolne bale, jak studniówki. Bywa również tańczony podczas innych ważnych uroczystości i rocznic.

https://nikidw.edu.pl/wp-content/uploads/2022/01/polonez5a-16x12.jpg 16w, https://nikidw.edu.pl/wp-content/uploads/2022/01/polonez5a.jpg 526w" sizes="(max-width: 340px) 100vw, 340px" />Polonez pochodzi od tańczonego wśród ludu tańca zwanego chmielowym. W zależności od regionu znany był jako: chodzony, pieszy, starodawny, łażony, mijany, dreptany, wolny, okrągły, powolny, gęsi, wielki lub po prostu taniec polski. Tańczony był przez lud wiejski i drobną szlachtę w czasie wesel, podczas oczepin. Z czasem przyjął się również na dworach, początkowo jako forma parady szlachty przed królem. A około XVII wieku stał się reprezentacyjnym tańcem narodowym podziwianym przez cudzoziemców i tańczonym również poza granicami naszego kraju. We Włoszech występował pod nazwą la Polacca, a we Francji la Polonaise i to właśnie francuzom przypisuje się pochodzenie nazwy tego tańca. Na początku wieku XVIII wykrystalizowała się forma poloneza jako tańca trójmiarowego, tańczonego „krokiem polskim”, przypominającym krok podstawowy mazura, wykonywanym jednak znacznie wolniej i bez podskoku, z użyciem licznych figur, improwizowanych przez prowadzącego taniec.

Od początku XIX wieku polonez był powszechnie uznawany za najstarszy taniec narodowy, którego forma kultywowana wśród warstw wyższych stanowiła uszlachetnioną wersję tańców obecnych od wieków w polskim społeczeństwie. Okres największej świetności i zarazem największej popularności poloneza trwał przez cały okres saski aż do schyłku epoki napoleońskiej. Na balach poloneza tańczono nawet przez pół godziny i to nawet kilka lub kilkanaście razy. Wymyślne formy poloneza były opracowywane przez nauczycieli tańca i nauczane w szkołach konwentualnych, korpusach kadetów oraz na pensjach. Około 1815 roku polonez zaczął gwałtownie tracić na znaczeniu. Z czasem znalazł się na marginesie kultury tanecznej, jedynie rozpoczynając uroczyste bale. Tradycja ta z różnym natężeniem w poszczególnych okresach historycznych trwa zresztą do dziś.

https://nikidw.edu.pl/wp-content/uploads/2022/01/polonez2-1559x2200.jpg 1559w, https://nikidw.edu.pl/wp-content/uploads/2022/01/polonez2-768x1084.jpg 768w, https://nikidw.edu.pl/wp-content/uploads/2022/01/polonez2-1088x1536... 1088w, https://nikidw.edu.pl/wp-content/uploads/2022/01/polonez2-1451x2048... 1451w, https://nikidw.edu.pl/wp-content/uploads/2022/01/polonez2-9x12.jpg 9w, https://nikidw.edu.pl/wp-content/uploads/2022/01/polonez2-scaled.jpg 1814w" sizes="(max-width: 221px) 100vw, 221px" />Polonezy pisali wielcy polscy kompozytorzy m.in.: Fryderyk Chopin czy Stanisław Moniuszko, a także twórcy zagraniczni, jak Piotr Czajkowski i Wolfgang Amadeusz Mozart. Polonez zachował się również w kolędach: W żłobie leży, Dzisiaj w Betlejem, Bóg się rodzi, Serca ludzkie się radują czy niemieckiej kolędzie O Tannenbaum. Wśród muzykologów spotyka się opinie, że dopiero w XVIII ułożono teksty religijne do wcześniej znanych melodii tanecznych.

Zwyczaj celebrowania poloneza studniówkowego jest związany z pojawieniem się egzaminów dojrzałości, które po raz pierwszy wprowadzono w Prusach z inicjatywy Wilhelma von Humboldta w 1812 roku. Po 1815 roku były one również przeprowadzone na terenach Wielkiego Księstwa Poznańskiego, a także w niektórych szkołach Królestwa Polskiego. Od 1834 roku pruski egzamin dojrzałości w formie ustnej i pisemnej był obowiązkowy dla osób starających się o przyjęcie na studia. W 1849 roku egzamin ten, pod nazwą „matura” – wprowadzono w Austrii, a w roku 1869 w Rosji, co ostatecznie objęło całość ziem polskich.

Bale studniówkowe pojawiły się najprawdopodobniej około 1834 roku na ziemiach polskich pod panowaniem pruskim, wyznaczając okres przygotowania do matury. W szkołach pruskich tego okresu taniec był obecny w szkolnictwie powszechnym. Dotyczyło to także ziem polskich, a szczególnie Wielkiego Księstwa Poznańskiego do czasu likwidacji autonomii, gdzie zgodnie ze stuletnią tradycją szkolną, oraz obowiązującą społeczeństwo polskie etykietą towarzyską, nadal sięgano po poloneza.

https://nikidw.edu.pl/wp-content/uploads/2022/01/polonez3-1483x2200.jpg 1483w, https://nikidw.edu.pl/wp-content/uploads/2022/01/polonez3-768x1139.jpg 768w, https://nikidw.edu.pl/wp-content/uploads/2022/01/polonez3-1036x1536... 1036w, https://nikidw.edu.pl/wp-content/uploads/2022/01/polonez3-1381x2048... 1381w, https://nikidw.edu.pl/wp-content/uploads/2022/01/polonez3-8x12.jpg 8w, https://nikidw.edu.pl/wp-content/uploads/2022/01/polonez3-scaled.jpg 1726w" sizes="(max-width: 221px) 100vw, 221px" />Po roku 1849 studniówkowe popisy i bale stały się też popularne w niektórych prowincjach Monarchii Austriackiej, w tym w Galicji, gdzie polonez był nadal popularny w kręgach towarzyskich. Nieco inaczej sytuacja przedstawiała się w zaborze rosyjskim, gdzie proces nauczania i sam egzamin dojrzałości były mocno zrusyfikowane. Na terenie Królestwa Kongresowego tańczenie poloneza było w pewnym okresie zakazane.

Po odzyskaniu niepodległości i ogłoszeniu tzw. Jędrzejowskiej reformy szkolnictwa w 1932 roku wprowadzono dwa rodzaje egzaminów gimnazjalnych – tzw. „małą maturę” na zakończenie czteroletniego gimnazjum i „dużą maturę” na zakończenie dwuletniego liceum, którym zwyczajowo towarzyszyły bale. Rok później wprowadzono do szkół program „Polska i jej kultura”, który obejmował naukę tańców ludowych (szkoły podstawowe) i narodowych (gimnazja). Rok szkolny kończyły z reguły taneczne popisy uczniowskie, w klasach maturalnych zastępowane wspólnym odtańczeniem poloneza.

W 1948 roku wraz z pojawieniem się nowego systemu edukacji szkolnej nauka poloneza została zlikwidowana. Po 1956 roku zaczęto powracać do dawnych zwyczajów. I tak piękna tradycja rozpoczynania balów studniówkowych odtańczeniem poloneza trwa do dziś.

W 2019 roku polonez został wpisany na Krajową Listę Dziedzictwa Niematerialnego jako symboliczny wyraz wspólnoty ponad podziałami.

Tekst: Joanna Radziewicz
Fot. polona.pl- domena publiczna
Fot. wikipedia.pl- domena publiczna

Źródła:
1. wikipedia.pl
2. niematerialne.nid.pl
3. Nowak T.: Polonez- geneza i historia praktyki wykonawczej i tanecznej w polskiej kulturze ludowej, dworskiej i towarzyskiej. Instytut Muzyki i Tańca
4. Nowak T.: Taniec narodowy w polskim kanonie kultury: źródła, geneza, przemiany, Warszawa 2016