Maj w obejściu gospodarskiem w oparciu o stare kalendarze…

[polska strona]

https://nikidw.edu.pl/2021/05/06/maj-w-obejsciu-gospodarskiem-w-opa...

Kalendarze XIX-wieczne, dzięki szerokiej tematyce podejmowanych na ich łamach zagadnień, pełniły funkcję swego rodzaju encyklopedii, kompendium wiedzy o ówczesnym świecie. Niejednokrotnie, obok książeczki do nabożeństwa, było to jedyne słowo drukowane stanowiące cenne źródło informacji. Ich zaletą była niska cena, dzięki czemu stały się dostępne dla średnio zamożnych chłopów oraz przeciętnie zarabiających robotników i rzemieślników. Wszystkie kalendarze tamtego okresu wykazują cechy wspólne i zawierają: kalendarium z wykazem świąt kościelnych i świeckich, informacje o jarmarkach, nowinki dotyczące gospodarstwa, przemysłu, nauki i literatury.

Biblioteka Narodowego Instytutu Kultury i Dziedzictwa Wsi może poszczycić się cenną kolekcją kalendarzy, wśród których najstarszy pochodzi z 1751 roku. Ze względu na ich dużą wartość informacyjną postanowiliśmy zaprezentować współczesnym czytelnikom przynajmniej niewielką część zawartych w nich treści. Zamieszczane przez nas fragmenty będą dotyczyły porad rolniczych, gospodarskich, domowych dla poszczególnych miesięcy.

M a j

 

 

Miesiąc ten zieloności i kwiatów, u nas na nieszczęście bardzo często zawodził i zamiast ciepła i wesela, przynosił deszcze i zawody. Z pewną też nieufnością witano Maj nadchodzący, który zwykle, wedle przysłowia, bywał mokry, ale zarazem zimny.

Z zawodów gospodarskich tego miesiąca zrodziło się owo przysłowie:

Maj – bydłu daj,
A sam za piec uciekaj.

Dlaczego inni znowu przestrzegali od ślubu w Maju, mówiąc: że ślub Majowy, grób gotowy…. Trudno dociec i w tłumaczenie się zapuszczać.

Ruś mówiła, na przednówku:

Koły ćwite bib,
Tiażko o chleb.
A jak mak,
To ne tak.

Roboty w polu się wiosenne kończyły; ale dnia 3. Maja na dzień Znalezienia św. Krzyża, strzyż owiec poczynała:

Na święty Krzyż,
Owce strzyż.

Około d. 15 Maja, kłosy już się były rozwinąć powinny, bo:

Święta Zofija,
Kłosy wywija.

Dnia 28. Wniebowstąpienie, wedle przysłowia:

Na Wniebowstąpienie Pan Bóg w niebo,
Robak w mięso, kwas w piwo, a diabeł w babę…

Lub:

Wniebowstąpienie deszcz mały,
Mało paszy przez rok cały.

Pozostało tylko wspomnienie z czasów uprawy winnej latorośli u nas, że ją na św. Krzyż sadzono; na św. Urbana siano lny, konopie i prosa. Żyto kłosowało, dąb się rozwijał, rozkwitały bzy tureckie, kaliny i czeremchy. W zbożu przepiórka woła – Przyjdźcie pleć. W lasach bieleją konwalie, kraska się uwija, ale i gady obudzone wychodzą z zimowych legowisk… Noc coraz krótsza, przechodzi prawie zmierzchem.

„Ten miesiąc” – pisze Haur, „nie tylko człowieka, ale i wszelki rodzaj zwierząt, ptastwa, ryb, swoją rozwesela i cieszy zielonością, albowiem na polu, w gajach, sadach, ogrodach i łąkach różnem kwieciem i urodzajami wszytek ozdabia świat, każdego ciesząc i karmiąc”.

Dobry gospodarz w tym miesiącu objeżdżał granice, opatrywał kopce i znaki; gospodynie około bielenia płócień były zajęte, szczególniej w czasie kwitnięcia jabłoni. Około św. Urbana już najpóźniejsze siejby wiosenne się odbywały. Ryby łowiono, szczególniej łososie i węgorze, a była tradycja, iż w czasie grzmotów węgorze najsnadniej się łowią.

Ogółowe przypomnienia gospodarskie na miesiąc Maj

https://nikidw.edu.pl/wp-content/uploads/2021/04/maj4.png 243w" sizes="(max-width: 205px) 100vw, 205px" />

Rolnictwo
W pierwszych dniach siew owsa ukończyć; mianowicie w miejscach nizkich, zimnych, gdzie wypada siać w nich rośliny pastwiskowe.- Siać wykę na paszę zieloną, gdzie jest zaprowadzone paszenie bydła w letniej porze na stajni.- Jęczmienia małego siew rozpoczyna się ku końcowi tego miesiąca. Siać w nim koniczynę, jeżeli to już nie nastąpiło w rychłym jęczmieniu.- Siew lnu w pierwszej połowie ukończyć. Siew konopi, rzepu letniego i rzodkwi olejnej, nieco wcześniej. Proso zwyczajnie bywa siewane w połowie tego miesiąca. Tatarka w końcu lub na początku przyszłego.- Kartofle w polu sadzić najdalej do 20. Wczesne kwietniowe, czyli ranne, opielać.

Łąki.
Na łąkach naturalnych ustaje wszelka robota; strzeż je tylko od wypasania. Łąki sztuczne można zasiewać, jeśli dla mokrości wcześniej nastąpić nie mogło.

Gospodarstwo domowe
Gdzie nie ma bujnych wczesnych pastwisk, a bydło nie jest trzymane na stajni w letniej porze, tam mianowicie do połowy tego miesiąca, zwykle już rozpoczyna dla niego pora głodu, gdyż i zapasy stodolne są wyczerpane: wcześnie więc złemu zaradzić należy.- Gdzie bydło idzie na pastwisko, zachowywać, o ile podobno, mianowicie do połowy tego miesiąca, wskazane w tej mierze prawidła na miesiąc Kwiecień. Gdzie zaś na stajni je trzymają, pamiętać na następujące prawidła:

1. Pierwszą paszę zieloną dawać rżniętą na pół sieczką: przez to pasza zielona nie mitręży, i bydło zwolna do niej nawyka; albowiem nagłe przejście od paszy zimowej do letniej i odwrotnie, bardzo bydłu szkodzi; na pierwszą paszę służy zwyczajnie żyto, gdzie się na ten cel uprawia; lub zżyna się pszenica w miejscach zbyt bujnych.
2. Pasza zielona, bez sieczki dawana, nie ma być ani zbyt młoda, ni też zupełnie zwiędła czyli zfermentowana. Paszę zbyt młodą można mięszać ze słomą lub sianem.
3. Nie poić bydła zaraz po wyjedzeniu paszy zielonej; ale raczej, gdy ją w części już przeżuje.
4. Bydło karmione paszą zieloną, wiele wydziela z siebie odchodów i te są rzadsze niż przy paszy zimowej; należy więc często pod nią pościełać i gnój z obory wywozić.

https://nikidw.edu.pl/wp-content/uploads/2021/04/maj5.png 226w" sizes="(max-width: 188px) 100vw, 188px" />

Woły robocze
Karmić suchą i żyzną paszą jak można najdłużej; przejście zaś do zielonej, bardziej jeszcze stopniować niż dla krów; gdyż trawa zwykle zarządza rozwolnienie, a to umniejsza siły.

Owce
Tylko w dni dżdżyste powinny stać w owczarni i dostawać paszę suchą; zresztą zaś mają już na polu dostatkiem paszy. Jagnięta niech jeszcze nie wychodzą w pole.- W końcu tego miesiąca zwykle owce się strzygą. Uważać tu należy aby wełna była dobrze wymyta, wtenczas dopiero strzyżona, gdy na owcach dobrze wyschnie; po strzyży stosownie upakowana i aż do przedaży przyzwoicie przechowywana. Owce między praniem a strzyżą powinny być czysto utrzymywane; po strzyży, w czas zimny i dżdżysty w pole niepędzone, ni też podczas pogody na pastwiska zbyt bujne, gdyż zwykle przesycają się paszą i chorują. Dać baczenie czyli nie zostały przy strzyży pokaleczone i bez zwłoki szerzeniu się rany zapobiegać. Wcześnie wykocone jagnięta w tym miesiącu odsadzać, dobrze w owczarni karmić, w pole nie pędzić, daleko od maciorek trzymać, by się prędzej od nich odzwyczaiły.

Koniom
Służy zielona pasza na wiosnę miernie wraz z suchą paszą dawana.

Trzoda chlewna
Znajduje się już dostateczny pokarm na pastwisku. Gdzie nie ma dla niej stosownego pastwiska, a jest zaprowadzone karmienie bydła na stajni, tam pozostaną paszą zieloną i trzoda chlewna być może wykarmioną.

Sady
Pośpieszać z robotą w przeszłych miesiącach wskazaną a jeszcze niedopełnioną. W ogrodzie owocowym nie ma prawie teraz innych robót, prócz obcinania przy pniu i obok niego znajdujących się odrośli i wyrostków, opatrzenia drzew kołami i onych przymocowania, aby w czasie wichrów nie poniosły szkody; zapobiegając zaś ocieraniu się drzew o koły, kłaść między drzewo a koły mech lub korę brzozową. – Drzewa wcześnie kwitnące okrywać matami tak jednak, aby korzystając z cienia miały wolny ciąg powietrza. – Wylęgłe i w kupie trzymające się gąsienice niszczyć z rana i wieczorem. – W szkółce nie zaniedbywać, przyżyłe zrazy przydaniem małych pręcików i przywiązywaniem zabezpieczyć od odłamania się. Nabrzękające okulizowane oczka często przeglądać i oczyszczać z gąsienic na nich częstokroć wyradzających się; pieńki na dłoń nad oczkiem zaszczepionem zrzynać. Drzewka szczepione i okulizowane oczyszczać ze wszystkich wilków i poboczynych wyrośli. Szczepienie w szparę czyli w pieniek i kopulizacja mogą się jeszcze w ostatniej potrzebie na początku tego miesiąca czynić, gdy się niemi dotąd opóźniono. Na drzewkach, a marcu lub na początku kwietnia kopulizowanych, rozwolnić obwiąsłą, jeśli te są z rogoży lub płótna; jeśli zaś z papieru, czynić nie trzeba. Na drzewkach szpalerowych lub karłowych poodrywać ostrożnie paznokciem oczka liściowe, jeżeliby mające z nich wyrość gałązki miały być szkodliwe lub niepotrzebne. W czasie suszy podlewać wszystkie świeżo sadzone drzewa, krzaki, ablegry, sadzonki i grzędy zasiane. Podlewać owoce pestkowe, osobliwie brzoskwinie w czasie kwitnienia. Przyprowadzać ogrody do zupełnego porządku, wyrównywać i oczyszczać drogi.

https://nikidw.edu.pl/wp-content/uploads/2021/04/maj3-1694x2200.jpg 1694w, https://nikidw.edu.pl/wp-content/uploads/2021/04/maj3-768x998.jpg 768w, https://nikidw.edu.pl/wp-content/uploads/2021/04/maj3-1182x1536.jpg 1182w, https://nikidw.edu.pl/wp-content/uploads/2021/04/maj3-1577x2048.jpg 1577w, https://nikidw.edu.pl/wp-content/uploads/2021/04/maj3.jpg 1923w" sizes="(max-width: 231px) 100vw, 231px" />

Ogrody warzywne
Czego w przeszłym miesiącu nie skończono, teraz kończyć. Powtarzać co dwa tygodnie zasiewanie warzywa, które się młode ma pożywać, jako to: grochu, sałaty, rzodkwi i t.p. Grzędy warzywne opielać i okopać. W czasie ciągłej suszy i pogody polewać każdego ranka i wieczorem grzędy zasiane; co wstrzyma meszki od zupełnego zniszczenia obeszłych roślin; nie lubi ona cienia i wilgoci. Karczochy i kardy przesadzać. Sadzić fasole karłowe, groch szablasty i perłowy; nim przerosną, opatrzyć wszystkie grochy chrustem i tyczkami. Siać na gruncie kalafiory na potrzebę zimową, także rzodkiew i t.p. Sadzić nasiona ogórków i dyni. Wszelkie gatunki kapusty przesadzać w czas dżdżysty; wcześniej przesadzone okopać tak, aby ziemia z obu stron wzdłuż grząd podwyższona była. Przesadzać pory i selery. Wszystkie rośliny, wydające nasienie, a teraz dążące do zupełnego wzrostu, albo kijkami podpierać, albo stosownem obwiązaniem wzmocnić, aby je wiatr nie wywrócił i same się własnym ciężarem nie połamały. Jeżeli kalafiory, przechowane przez zimę, a na inspektach posadzone, poczynają kwitnąć, doglądać ich często i czasami liście obłamywać, aby były białe, wielkie i twarde. Oczyszczać pilnie grzędy truskawek. Chmiel otyczać. Przekopać zapasy gnoju i ziemi, jeżeli tego dotąd niepoczyniono. Wyrzynać szparagi, a jeżeli nie mają być zaraz użyte, sadzić w ziemię lub mokry piasek, aby nie zwiędły.

Pszczoły
Jeżeli czas ostry, zimny, niechby drzewa kwitły, dawać przecież nieco pokarmu pszczołom. Na łakotniki i pszczoły rabusie pilnie uważać. Otwory wylotowe nieco rozszerzać. Pszczolnik czysto utrzymywać.

Rozmaite domowe zatrudnienia
Wszelkie roboty z gliny, jako to: klepiska, sufity, piece, cegła i t.p. w tym miesiącu uskutecznione, są najtrwalsze; ponieważ z wolna wysychające, mało się sparzą. Glina powinna być przed zimą nawieziona, by przez mróz rozkruszyła się.- Rozpocząć reperacye budynków, aby w połowie przyszłego miesiąca już była ukończoną. Dachy nowe pokrywać, aby wcześnie mieć starą słomę na podściółkę. Zboże w spichrzach często szuflować.

Oprac. Joanna Radziewicz

Źródła:

1. Kalendarz rolniczo-gospodarski na rok 1838 przez Nepomucena Kurowskiego wydany
2. Kalendarz Gospodarski na rok Pański 1870 J.I. Kraszewskiego